«Παλεύουμε μόνοι μας!» μια φράση που συχνά ακούγεται από γονείς αποτυπώνοντας τη δυσφορία και τον πόνο που αισθάνονται, όχι μόνο εξαιτίας των «δύσκολων» συμπεριφορών των παιδιών τους, αλλά κυρίως εξαιτίας της έλλειψης υποστηρικτικών δικτύων και θεσμικής φροντίδας. Γονείς μόνοι, επιβαρυμένοι από καθήκοντα και υποχρεώσεις, αποσυνδεδεμένοι από τον εαυτό τους και την οικογενειακή «φωλιά» λυγίζουν υπό το βάρος και τις απαιτήσεις του γονεϊκού τους ρόλου. Γονείς που γίνονται συχνά οι ίδιοι θύματα των βίαιων και επιθετικών συμπεριφορών των παιδιών τους, κάτι που τους ματαιώνει και τους πληγώνει βαθιά. Η ενδυνάμωση και η βελτίωση της ευημερίας των γονέων είναι ζωτικής σημασίας τόσο για τους ίδιους όσο και για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών τους.
Το μοντέλο της «Ήρεμης Δύναμης» (Μη Βίαιη Αντίσταση) του Χάιμ Ομέρ προτείνει μια παιδαγωγική προσέγγιση στην ανατροφή των παιδιών βασιζόμενη στις αρχές της κοινότητας, της αμοιβαίας θετικής στήριξης, του σεβασμού, του ανοιχτού διαλόγου, της ισοτιμίας και της δημιουργικής αλληλεγγύης. Στοχεύει στην ενδυνάμωση των γονέων προτείνοντας συγκεκριμένες μη βίαιες και μη κλιμακούμενες τεχνικές για την αντιμετώπιση των επιθετικών, δυσπροσαρμοστικών και αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών των παιδιών τους. Το μοντέλο αυτό αποκαθιστά το χαμένο κύρος των γονέων, όχι μέσα από την απόσταση, την άσκηση εξουσίας και την επιβολή ποινών, αλλά μέσα από την αύξηση της γονικής παρουσίας, την αποκλιμάκωση της έντασης, την αποκατάσταση της σχέσης, την καλλιέργεια της συναισθηματικής σύνδεσης και την αναζήτηση υποστήριξης.
Ο Χάιμ Ομέρ στο βιβλίο του «Ήρεμη Δύναμη» προσφέρει στους γονείς μια σπουδαία μεταφορά που μπορεί να αποτελέσει για εκείνους πυξίδα στο ταξίδι της γονεϊκότητας. Πιο αναλυτικά, το παιδί όπως κάθε πλεούμενο όταν βρεθεί σε τρικυμία χρειάζεται μια άγκυρα που θα το συγκρατήσει, προστατεύοντάς το από το να χαθεί στα ανοιχτά ή να συνθλιβεί από τα κύματα. Τα παιδιά έχουν ανάγκη από πρόσωπα φροντίδας που λειτουργούν σαν άγκυρες. Η άγκυρα δεν έχει τον έλεγχο, δεν κατευθύνει εκείνη το καράβι, αυτό που κάνει είναι να του προσφέρει το κράτημα, τη σταθερότητα και την ασφάλεια που χρειάζεται. Το να λειτουργεί ένας γονιός σαν άγκυρα σημαίνει να αφήνει χώρο στο παιδί του να δρα με αυτονομία, να κρατά εκείνο το τιμόνι της δικής του πορείας και αυτός να είναι εκεί, να στέκει πλάι του και να το συγκρατεί από τις δυσκολίες της ζωής.
Τι χρειάζεται ένας γονιός για να μπορεί να ασκήσει τον ρόλο του; Πώς αυξάνει το κύρος του στο οικογενειακό σύστημα; Πώς μπορεί να νιώσει ξανά κατάλληλος και ενδυναμωμένος ξεπερνώντας το αίσθημα αβοηθησίας που έχει προκύψει από τις σκληρές συμπεριφορές του παιδιού του;
Μερικά από τα βασικά σημεία που προτείνει το εν λόγω μοντέλο είναι τα εξής:
Έλεγχος και αυτοέλεγχος
Το μοντέλο αυτό δεν εστιάζει στις αντιδράσεις του παιδιού, αλλά στις δράσεις του ενήλικα. Τα παιδιά δεν είναι ζυμάρια που πλάθονται, αλλά αυτόνομες οντότητες με τη δική τους ιδιοσυγκρασία, τις δικές τους ανάγκες και επιθυμίες. Ο γονιός δεν μπορεί ούτε να ελέγξει, ούτε να καθορίσει τη συμπεριφορά του παιδιού του και η συνειδητοποίηση αυτή, μπορεί να είναι ιδιαίτερα επώδυνη και απογοητευτική για τον ίδιο. Από την άλλη όμως,μπορεί να είναι και ταυτόχρονα απελευθερωτική γιατί απαλλάσσει τους γονείς από ενέργειες που δεν έχουν αποτέλεσμα ανοίγοντας νέους δρόμους για πιο ουσιαστικές δράσεις.
Ο γονιός σταματά να καταλογίζει στον εαυτό του ως προσωπική αποτυχία την έλλειψη συμμόρφωσης του παιδιού και υιοθετεί μια στάση: «δεν μπορώ να σε πιέσω να συμπεριφερθείς όπως σου λέω, αλλά θα είμαι εδώ, κοντά σου, θα προσέχω και θα αντιστέκομαι στην αρνητική σου συμπεριφορά».
Ο γονιός μαθαίνει αντί να τιμωρεί ή να υποχωρεί, να αντιστέκεται επιδεικνύοντας αυτοέλεγχο στις επιθετικές συμπεριφορές του παιδιού, αναγνωρίζοντας πως δεν μπορεί να πιέσει το παιδί να κάνει αυτό που ο ίδιος επιθυμεί. Παράλληλα, μια επιτυχημένη αντίσταση προϋποθέτει χρόνο για να προετοιμαστεί και υποστήριξη για να υλοποιηθεί. Ο γονιός προσκαλείται να δρα συνειδητά, προστατεύοντας τον εαυτό και τη σχέση του με το παιδί, παίρνοντας χρόνο για να ηρεμήσει, να ανασυνταχθεί και να ζητήσει υποστήριξη.
Άγρυπνη φροντίδα
Σύμφωνα με έρευνες, η γονική επίβλεψη αποτελεί την πιο αποτελεσματική μέθοδο ενάντια στις ριψοκίνδυνες, παραβατικές και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές των παιδιών και των εφήβων χωρίς να απαιτούνται άλλα επιπρόσθετα μέσα ελέγχου, όπως η επιβολή ποινών. Ο όρος «άγρυπνη φροντίδα» δεν αναφέρεται απλώς σε μια στενή παρακολούθηση, αλλά αντανακλά μια φροντιστική στάση επαγρύπνησης των γονιών, δηλαδή να είναι φυσικά και συναισθηματικά παρόντες στη ζωή των παιδιών, να γνωρίζουν και να παρατηρούν από κοντά τις συμπεριφορές τους όταν συμβαίνουν περιστατικά που τους ανησυχούν. Η γονική παρουσία καθιστά το παιδί λιγότερο ευάλωτο σε κινδύνους ενισχύοντας το στο να αντισταθεί σε κοινωνικές πιέσεις των συνομηλίκων.
Στη φάση αυτή, αναστέλλεται για όσο χρειαστεί, το δικαίωμα των παιδιών στην ιδιωτικότητα λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης και ασφάλειας, κάτι που οι γονείς επικοινωνούν με διαφάνεια, αυθεντικότητα και ειλικρίνεια και στα ίδια τα παιδιά. Το απαραβίαστο της ιδιωτικής σφαίρας συχνά απασχολεί τους γονείς, οι οποίοι εκφράζουν δισταγμό και ενοχή στο να εμφανίζονται σε μέρη που το παιδί συχνάζει ακόμα κι όταν έχουν βάσιμες υποψίες ότι εκείνο είναι κάπου μπλεγμένο ή κινδυνεύει. Είναι σημαντικό εδώ να συνειδητοποιήσει κανείς πως η ιδιωτικότητα δεν είναι η πιο σημαντική αξία στην ζωή, αλλά μια αξία μεταξύ των άλλων. Όταν η ιδιωτικότητα συγκρούεται με αξίες όπως η ασφάλεια τότε οι γονείς χρειάζεται να σκεφτούν πολύ καλά πάνω στο ποια θα είναι η δράση τους. Η εμπιστοσύνη είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μια επιτυχημένη και ευτυχισμένη οικογένεια και αυτή δε είναι σίγουρα μια οικογένεια χωρίς προβλήματα. Όταν η εμπιστοσύνη στο οικογενειακό σύστημα αποκατασταθεί, τότε η ιδιωτικότητα μπορεί να είναι αποδεκτή ξανά.
Η επαγρύπνηση λειτουργεί ακόμα πιο αποτελεσματικά όταν εφαρμόζεται από κοινού και από τους δύο γονείς ή ακόμα και με την υποστήριξη τρίτων προσώπων.
Υποστήριξη
Ο γονιός στο μοντέλο αυτό αναγνωρίζει τη σπουδαιότητα των υποστηρικτικών δικτύων, δεν θέλει να παλεύει άλλο μόνος, αποδυναμωμένος και ντροπιασμένος. Η δύναμη του πηγάζει μέσα από τα δίκτυά του (συγγενείς, φίλους, γείτονες) που τον στηρίζουν και τον φροντίζουν. Η υποστήριξη μειώνει τόσο το αίσθημα ανημπόριας που βίωνε από την μοναχική άσκηση των γονεϊκών καθηκόντων, τόσο και το αίσθημα απειλής που μπορεί να ένιωθε απέναντι στις επιθετικές συμπεριφορές του παιδιού. Η εχεμύθεια άλλωστε, το μυστικό, το κρυφό είναι αυτά που ενδυναμώνουν και συντηρούν τη βία. Οι υποστηριγμένοι γονείς νιώθουν ενδυναμωμένοι και ανακουφισμένοι κάτι που τους βοηθά να ασκούν τα γονεϊκά τους καθήκοντα σε συνθήκες κρίσης. Η φωνή τους ακούγεται ακόμα και αν μιλούν σιγανά, δεν χρειάζεται πια να φωνάζουν για να ακουστούν. Το υποστηρικτικό δίκτυο αποτελεί και ένα δίχτυ προστασίας για τον γονιό, καθώς του δίνει δύναμη να σηκωθεί όταν πέφτει και τον βοηθά να εξοικονομεί δυνάμεις.
Επιμονή, αναβολή και επανόρθωση
Τρία πράγματα που χρειάζεται να θυμούνται οι γονείς:
• «Δεν χρειάζεται να νικήσεις, αρκεί απλώς να επιμείνεις!»
Η σχέση γονέα – παιδιού δεν μπορεί να μετατρέπεται σε πεδίο μάχης. Ο γονιός καλείται να δει πέρα από την ανάγκη του να επιβληθεί στο παιδί και να επιδιώξει μια ακόμα και σταδιακή αλλαγή στη συμπεριφορά του μέσα από τη δική του επιμονή. Επιμονή με μη βίαιες και μη κλιμακούμενες συμπεριφορές, με μια στάση ήρεμης δύναμης και μη βίαιης αντίστασης. Η επιμονή δεν ταυτίζεται με την ακαμψία, ενώ δίνει την ευκαιρία στον γονιό κάθε μέρα να δείχνει στο παιδί την παρουσία, το νοιάξιμο και τη φροντίδα του. Η επιμονή του γονιού έχει σημαντικές προοπτικές να ενισχύσει τις θετικές φωνές στο μυαλό του παιδιού που κάπως έχουν σιγήσει.
• «Περίμενε να κρυώσει το σίδερο για να το πιάσεις!»
Για να γίνει μια σύγκρουση απαιτούνται δύο πλευρές, κανένας δεν μπορεί να συγκρουστεί μόνος. Είναι λοιπόν, καθήκον των γονιών να διδάξουν μέσα από τη δική τους στάση, στο παιδί τον αυτοέλεγχο και όχι να το κάνουν να υπακούσει σε εντολές. Οι γονείς δεν χρειάζεται να δρουν παρορμητικά και απερίσκεπτα, είναι χρήσιμο αν όχι αναγκαίο να μάθουν να δίνουν χρόνο στον εαυτό, να αφουγκράζονται το δικό τους συναίσθημα, να ηρεμούν, να ανασυντάσσονται, να αναζητούν υποστήριξη και έπειτα να δρουν. Μια γρήγορη απάντηση έχει σημαντικές πιθανότητες να οδηγήσει σε κλιμάκωση της σύγκρουσης, ενώ η αναβολή της στέλνει το μήνυμα πως ο γονιός δίνει κράτημα, παραμένει εκεί και ενδιαφέρεται ακόμα και αν μεσολαβούν διαστήματα σιωπής, σιωπή σε συνδυασμό με γονική παρουσία. Στην αποκλιμάκωση της έντασης, οι γονείς μπορούν να δρουν πιο εύκολα και εποικοδομητικά.
• «Τα λάθη επιτρέπονται γιατί διορθώνονται!»
Η σχέση γονέων παιδιών είναι ένα πεδίο με απέραντες ευκαιρίες επανόρθωσης και σύνδεσης. Τα λάθη είτε γονέων, είτε παιδιών μπορεί να αποτελέσουν εξαιρετικές ευκαιρίες μάθησης. Η παραδοχή των σφαλμάτων και η επανόρθωση ενισχύει την αξιοπιστία των γονέων απέναντι στα παιδιά αλλά και στον ίδιο τους τον εαυτό. Η επανόρθωση γίνεται στην οικογένεια μια σπουδαία αξία που αφορά όλους. Οι χειρονομίες συμφιλίωσης των γονέων (φιλί, αγκαλιά, βόλτα, αγαπημένο φαγητό) χρειάζεται να συμβαίνουν γιατί από τη μία τους απαλλάσσουν από τον ρόλο του «κακού, αυστηρού, άδικου» και από την άλλη εξασφαλίζουν την εγγύτητα αλλά και τη σύνδεση.
Τα παιδιά, επίσης επανορθώνουν, αλλά στον δικό τους χρόνο, καθώς στο κεφάλι τους θεωρούμε πως υπάρχουν κρυμμένες θετικές φωνές, οι οποίες θέλουν ενίσχυση. Οι γονείς καλούνται να τα προσκαλούν σε επανόρθωση μετά από ένα διάστημα και να στέκονται στο πλευρό της για να την επιτύχουν. Με την επανόρθωση τα παιδιά αποκαθιστούν την πληγωμένη αυτοεικόνα και αυτοεκτίμησή τους.
Συγγραφή άρθρου:
Ελένη Πρωτόπαπα
Ψυχολόγος & Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφία:
- Omer H. (2020). Ήρεμη Δύναμη: ένα μοντέλο εξουσίας για την οικογένεια, το σχολείο, την κοινότητα. Επιμ: Φιλοκώστας Δ. Εκδόσεις: Γλάρος.
- Omer, H. (2004). Nonviolent resistance: A new approach to violent and self-destructive children. New York: Cambridge University Press.