Ένα άτομο που πάσχει από διαταραχή άγχους ασθένειας, θεωρεί ότι έχει ή θα εμφανίσει κάποια σοβαρή ασθένεια ενώ δεν υπάρχουν συμπτώματα ή αν υπάρχουν, είναι ήπια σε ένταση. Βιώνει έντονο άγχος και ασχολείται έντονα με το αν έχει συμπτώματα ελέγχοντας το σώμα του ή αντιθέτως αποφεύγει να πηγαίνει σε ιατρούς και νοσοκομεία. Τυπικά για να λάβει κάποιος τη συγκεκριμένη διάγνωση χρειάζεται η ενασχόληση αυτή να διαρκεί έξι μήνες. Επιπλέον, υπάρχουν άτομα που επιδιώκουν την περίθαλψη πηγαίνοντας συνεχώς σε ιατρούς και κάνοντας πολλές διαγνωστικές εξετάσεις, ενώ παράλληλα υπάρχουν και αυτοί που το αποφεύγουν. Το άγχος ασθένειας μπορεί να εμφανιστεί έπειτα από περιόδους αυξημένου στρες, σοβαρής ασθένειας του ιδίου ή κοντινού ατόμου, ή έπειτα από την απώλεια ενός μέλους της οικογένειας. Επιπλέον, μπορεί να εμφανιστεί και έπειτα από έκθεση σε πληροφορίες γύρω από ασθένειες παρακολουθώντας τα ΜΜΕ.
“Και αν έχω καρκίνο; τι είναι αυτό το σημάδι; δεν είναι φυσιολογικό! Μήπως έχω AIDS; Αυτός ο πονοκέφαλος είναι σημάδι ότι έχω όγκο στον εγκέφαλο”. Στην περίπτωση του άγχους ασθένειας αυτό που θεωρεί το άτομο ως λύση είναι ουσιαστικά το πρόβλημα. Η λύση στα μάτια του ατόμου που πάσχει από άγχος ασθένειας μπορεί να είναι να πηγαίνει συνέχεια σε ιατρούς, να είναι σε επιφυλακή και να ελέγχει συνέχεια το σώμα του, να αναζητά πληροφορίες για ασθένειες στο διαδίκτυο και να ρωτάει τους γύρω του. Ακόμα λύση μπορεί να είναι και το να αποφύγει να πάει σε κάποιον ιατρό με αποτέλεσμα να συντηρείται η πεποίθησή του ότι πάσχει από κάποια σοβαρή νόσο αφού δεν υπάρχει κάποιος να διαψεύσει τον φόβο του. Η θεραπεία λοιπόν, δεν εστιάζει στις σκέψεις αλλά στο πως το άτομο απαντά σε αυτές. Εξ’ άλλου, η εξαφάνιση των σκέψεων δεν αποτελεί ρεαλιστικό στόχο. Αν πούμε στον εαυτό μας να μην σκεφτούμε κάτι, αυτό που θα συμβεί είναι ότι θα το σκεφτούμε. Ας κάνουμε μια δοκιμή. Μην σκεφτείτε έναν ροζ ελέφαντα! Τι συνέβη;
Όσο το άτομο απαντά σε αυτές τις σκέψεις με τους παραπάνω τρόπους, τόσο πιο συχνά εμφανίζονται αυτές οι σκέψεις στο μυαλό του. Η θεραπεία βοηθάει το άτομο να απεγκλωβιστεί από αυτόν τον φαύλο κύκλο με την έκθεση του ατόμου στις σκέψεις που φοβάται και την παρεμπόδιση της αντίδρασής του (την αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο για τα συμπτώματά του, την επίσκεψη στον ιατρό, τις διαγνωστικές εξετάσεις, τον έλεγχο του σώματός του, την αναζήτηση καθησυχαστικών διαβεβαιώσεων).
Ας μπούμε λίγο στη θέση ενός ατόμου που πάσχει από άγχος ασθένειας. Όταν βιώνουμε άγχος για οποιονδήποτε λόγο, έχουμε φυσιολογικές σωματικές αντιδράσεις όπως αύξηση καρδιακών παλμών, εφίδρωση, δύσπνοια κτλ. Επομένως, όταν το άτομο ανησυχεί ότι έχει κάποια ασθένεια, αγχώνεται, έπειτα εκδηλώνονται οι φυσιολογικές σωματικές αντιδράσεις του άγχους τις οποίες όμως αυτό ερμηνεύει ως ένδειξη της ασθένειας που φοβάται.
Άλλη μια παγίδα είναι ο έλεγχος του σώματος για πιθανά συμπτώματα. Ελέγχοντας το σώμα μας μπορεί να παρατηρήσουμε μια αίσθηση η οποία είναι φυσιολογική και εμείς να την θεωρήσουμε καινούρια ή επικίνδυνη. Ας κάνουμε ένα πείραμα. Εστιάστε όλη σας την προσοχή στην αίσθηση που έχει η πλάτη σας που ακουμπάει στο κάθισμά σας. Τι αισθάνεσθε; Αισθανόσασταν το ίδιο και πριν εστιάσετε την προσοχή σας εκεί; Ας δοκιμάσουμε και κάτι άλλο. Για ένα λεπτό ξεκινήστε να καταπίνετε συνεχόμενα. Πως νιώθετε τον λαιμό σας; Η εστίαση της προσοχής είναι αυτή που μας κάνει να βιώνουμε με διαφορετικό τρόπο αυτές τις φυσιολογικές αισθήσεις.
Μια άλλη παγίδα είναι αυτή της αναζήτησης του καθησυχασμού. Αυτή μπορεί να παρουσιαστεί για παράδειγμα, ως μια ερώτηση σε ένα άλλο άτομο για ένα σημάδι που έχει στο σώμα. Το σχόλιο «δεν είναι τίποτα αυτό, μην ανησυχείς» μπορεί να ανακουφίσει το άτομο εκείνη τη στιγμή, αλλά συντηρεί μακροπρόθεσμα την ανησυχία του καθώς μειώνεται η εμπιστοσύνη στην κρίση του εαυτού του και εμποδίζεται η εξοικείωσή του με αυτό που τον αγχώνει.
Η θεραπεία λοιπόν έρχεται να τοποθετηθεί ως μια εξερεύνηση μιας άλλης θεωρίας. Η μια θεωρία, αυτή του θεραπευόμενου, λέει ότι το άτομο έχει καρκίνο ενώ η άλλη, αυτή της θεραπείας, ότι το άτομο είναι υγιές και αγχώνεται πολύ για την υγεία του. Η θεραπεία δεν αποτρέπει το άτομο να επισκεφθεί έναν γιατρό όταν είναι άρρωστο. Ωστόσο, συνήθως, το άτομο που πάσχει από άγχος ασθένειας, έχει επισκεφθεί επανειλημμένα πολλούς γιατρούς οι οποίοι δεν έχουν ανιχνεύσει κάποια ασθένεια. Μέσα στη θεραπεία, το άτομο έχει μια ευκαιρία να επισκεφθεί έναν ιατρό και να θέσει όλα τα ερωτήματά που τον απασχολούν (π.χ. πως μεταδίδεται ο ιός HIV, πόσο συχνά πρέπει να κάνω εξετάσεις, έχω καρκίνο;). Η επίσκεψη γίνεται μόνο μια φορά διότι και οι ίδιες οι επισκέψεις στον ιατρό μπορεί να λειτουργούν ως καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις που διατηρούν το άγχος ασθένειας.
Επιμέλεια κειμένου:Φρόσω ΦωτεινάκηΣυμβουλευτική Ψυχολόγος, M.Sc.Ψυχοδυναμική ΨυχοθεραπεύτριαΣυγγραφή:
Γεωργία Βασσάλου
Ψυχολόγος
Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεύτρια
Βιβλιογραφία:
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.
- Asmundson, G. J., Abramowitz, J. S., Richter, A. A., & Whedon, M. (2010). Health anxiety: current perspectives and future directions. Current psychiatryreports, 12(4), 306-312.
- Challacombe, F., Oldfield, V. B., & Salkovskis, P. M. (2011). Break Free From OCD: overcoming obsessive compulsive disorder with CBT. Random House.
- Proust, M. (1983). Overview: hypochondriasis, bodily complaints, and so-matic styles. Am J Psychiatry, 140, 273-283.
- Taylor, S., Asmundson, G. J., & Hyprochondria. (2004). Treating health anxiety: A cognitive-behavioral approach (pp. 80015-4). New York: Guilford Press.
- Tyrer, P. (2018). Recent advances in the understanding and treatment of health anxiety. Current psychiatry reports, 20(7), 1-8.