Κάθε ζευγάρι αποτελεί ένα σύστημα που κατασκευάζει, δομεί την δική του πραγματικότητα περιλαμβάνοντας τις προσωπικές ιστορίες και τις εμπειρίες των συντρόφων, το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζουν, τα νοήματα και τις σημασίες που του δίνουν, τα σχήματα επικοινωνίας, τις ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες και τα όνειρα για το μέλλον. Με άλλα λόγια, οι σύντροφοι φορούν τα δικά τους γυαλιά με τα οποία βλέπουν τη σχέση, την καθημερινότητα, τις συμπεριφορές, τις λύσεις αλλά και τα προβλήματα που μπορεί να προκύπτουν.
Ένα ζευγάρι θεωρεί πως η σχέση έχει πρόβλημα, όταν η κατασκευή, τα μοτίβα, οι συμπεριφορές, και τα εργαλεία που χρησιμοποιούσε μέχρι πρόσφατα δεν επαρκούν για να διαχειριστεί μια νέα κατάσταση. Συνεπώς, όταν το αποτέλεσμα που προκύπτει δεν είναι πια το επιθυμητό, το ζευγάρι φαίνεται να βιώνει επώδυνα συναισθήματα που διαταράσσουν τις ισορροπίες. Στις κρίσεις των ζευγαριών το παλιό δεν ταιριάζει πλέον, αλλά και το καινούριο δεν έχει ακόμα συνδιαμορφωθεί και το ζευγάρι βρίσκεται σε μια μεταβατική κατάσταση, που χρειάζεται να περάσει από μια φάση ζωής με κάποια δεδομένα και σε μια άλλη φάση ζωής με νέα.
Τα προβλήματα που βιώνει ένα ζευγάρι μπορεί να πυροδοτηθούν από:
Μια εσωτερική ανάγκη του ενός συντρόφου που εμφανίζεται σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο και δημιουργεί ανισορροπίες στη ζωή, στην καθημερινότητα και στα συναισθήματα του ζευγαριού, όπως μια ανάγκη για μεγαλύτερη δέσμευση, για την απόκτηση ενός παιδιού, για οριοθέτηση ως προς τις οικογένειες καταγωγής, για επαγγελματική εξέλιξη, για δημιουργική έκφραση, για προσωπικό χώρο.
Ένα εξωτερικό γεγονός, δηλαδή οτιδήποτε προκύπτει από το περιβάλλον του ζευγαριού και μπορεί να επηρεάσει τη σχέση, τις συνήθειες και τα συναισθήματα των συντρόφων, όπως ένα επαγγελματικό πρόβλημα, μια μετάθεση, μια μετακόμιση, μία αρρώστια, ένας θάνατος στο ευρύτερο συγγενικό περιβάλλον.
Δυσλειτουργικά σχήματα επικοινωνίας, όπως οι συνεχείς καβγάδες, τα υποτιμητικά και τα επικριτικά σχόλια, οι περιφρονητικές συμπεριφορές, οι σιωπηλές μεταχειρίσεις (ο ένας κρατάει «μούτρα» στον άλλον) και οι συμπεριφορές απόσυρσης.
Δυσκολίες σε θέματα οργάνωσης της ζωής των ενηλίκων:
- Αυτονομία και συντροφικότητα: κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη για προσωπικό χρόνο και χώρο, να εκφράζεται, να δημιουργεί και να ορίζει τον εαυτό του. Παράλληλα, χρειάζεται κάπου να ανήκει, τη συντροφιά, την οικειότητα, την αγκαλιά. Αυτές οι σπουδαίες, αλλά αντίθετες μεταξύ τους ανάγκες βιώνονται από κάθε σύντροφο σε διαφορετική ένταση και βαθμό. Η δυσκολία που ένα ζευγάρι έχει να διαχειριστεί είναι το πόσο μαζί και πόσο χωριστά επιτρέπουν ο ένας στον άλλον να είναι, για να βιώνουν στη σχέση τους ασφάλεια και ικανοποίηση.
- Δίνω και παίρνω: μια ανισορροπία στο πόσο οι σύντροφοι δίνουν και παίρνουν ο ένας από τον άλλον μπορεί να δημιουργήσει σημαντικά ζητήματα στη σχέση του ζευγαριού. Όταν και οι δύο πλευρές και δίνουν και παίρνουν υπάρχει μια εξισορρόπηση που αυξάνει την αξιοπιστία, την εμπιστοσύνη, την ασφάλεια και τη σύνδεση των συντρόφων. Ωστόσο, το «δίνω» είναι ουσιαστικό όταν συνάδει με τις ανάγκες της πλευράς που το δέχεται. Ένα υπερβολικό «δίνω» μπορεί να απορροφήσει αυτόν που το προσφέρει και να σκλαβώσει αυτόν που το δέχεται, δημιουργώντας του ενοχές. Ενώ ένα ελάχιστο, ακατάλληλο ή ανεπιθύμητο «δίνω» μπορεί να ματαιώσει αυτόν που το παρέχει, γιατί συνήθως δεν του αναγνωρίζεται, και να αφήσει την πλευρά που το εισπράττει με άδεια χέρια.
- Μοίρασμα καθηκόντων: το πώς έχουν μοιράσει οι σύντροφοι τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις της καθημερινότητας, το πόση ευελιξία μπορεί να δείξουν σε αυτό το μοίρασμα και το πόσο ουσιαστικά ευχαριστημένοι είναι τελικά με αυτές τους τις «επιλογές» είναι θέματα που συχνά εγείρουν εντάσεις στη σχέση των συντρόφων.
- Σχέσεις με τρίτους: το πόση ισορροπία μπορεί να έχει ένα ζευγάρι ανάμεσα στην οριοθέτηση και στη διαπερατότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις (οικογένειες καταγωγής, φιλίες, επαγγελματικές σχέσεις). Υπάρχουν ζευγάρια που διαμορφώνουν ανοιχτές σχέσεις, με ελάχιστα ή καθόλου όρια προς τρίτους και ζευγάρια που απομονώνονται από το ευρύτερο συγγενικό και κοινωνικό περιβάλλον, προσπαθώντας να καλύψουν όλες τους τις ανάγκες μέσα από τον/τη σύντροφο. Αυτό που χρειάζεται ένα ζευγάρι είναι μια δική του, μοναδική σχέση, που να ξεχωρίζει ως προς την ένταση και την ποιότητα από τις άλλες, η οποία θα πλαισιώνεται από δίκτυα ανθρώπων που το ίδιο ζευγάρι από κοινού με αυθεντικότητα και σαφήνεια θα ρυθμίζει το αν, το πού, το πότε και το πόσο θα επιτρέπει σε αυτά τα δίκτυα να παρεμβαίνουν και να επηρεάζουν τη ζωή, τις επιθυμίες και τη σχέση.
- Κατανομή εξουσίας: το τι ρόλο έχει ο καθένας στη σχέση, το πόσο καθορίζει και το πόσο ακολουθεί, το πόσο κυριαρχεί και το πόσο υποτάσσεται μπορεί να επιφέρουν διαρκείς εντάσεις.
Ανοιχτές υποθέσεις από την προσωπική ιστορία του κάθε συντρόφου, τραύματα από την παιδική ηλικία που δεν έχουν επουλωθεί, δυσλειτουργικά μοτίβα από την οικογένεια καταγωγής που οι σύντροφοι συνεχίζουν να αναπαράγουν ασυνείδητα στη σχέση, ανεκπλήρωτες επιθυμίες, ματαιωμένα όνειρα, ανάγκες που δεν εκφράστηκαν και επώδυνα συναισθήματα που δεν έχουν επεξεργαστεί και πυροδοτούνται ξανά μπορούν να φέρουν πληγώματα στο ζευγάρι.
Έλλειψη κοινών σχεδίων για το μέλλον. Η ανάγκη μια κοινής προοπτικής, ενός κοινού οράματος για το μέλλον αναδύεται ξανά και ξανά στον κύκλο της ζωής του ζευγαριού. Τα κοινά όνειρα φροντίζουν το ζευγάρι και διατηρούν ζωντανή τη σχέση, την αγάπη, την από κοινού συμβίωση. Πολλά ζευγάρια δυσκολεύονται τόσο στην εύρεση νέων στόχων όσο και στην αναζήτηση κοινών οραμάτων που να συναρπάζουν και τους δύο και αυτό είναι κάτι που στις μακροχρόνιες σχέσεις προκαλεί εντάσεις.
Οι ανισορροπίες σε καθένα από τα παραπάνω διαταράσσουν τη ζωή του ζευγαρικού συστήματος όπως είχε διαμορφωθεί και βάζουν το ζευγάρι σε μια κατάσταση κρίσης. Η ανάγκη για εύρεση καινούριων εργαλείων, μοτίβων, ρόλων, στόχων αποσυντονίζει τα συστήματα που έχουν την τάση να αναζητούν την ομοιόσταση, δηλαδή την προηγούμενη κατάσταση, το οικείο, το γνώριμο, τα προβλήματα που ήδη γνωρίζουν παρά τα καινούρια που έρχονται. Έτσι, κατά την περίοδο της κρίσης παρουσιάζονται έντονοι κραδασμοί στη σχέση που εκφράζονται μέσα από καβγάδες, απομάκρυνση ή την εκδήλωση ψυχολογικών/ ψυχοσωματικών συμπτωμάτων των συντρόφων.
Κάθε κρίση όσο δυσάρεστη, επίπονη, διαταρακτική κι αν είναι, μπορεί να αποτελέσει μια μοναδική ευκαιρία για εξέλιξη, μάθηση και ενδυνάμωση. Ένα ζευγάρι σε κρίση χρειάζεται να επεξεργαστεί και να ορίσει το πρόβλημα, να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του για αυτό, να ενεργοποιήσει τα αποθέματα και να δημιουργήσει δυνατότητες για την επίλυση του προβλήματος. Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως στη φάση αυτή πολλά ζευγάρια αναζητούν ψυχολογική υποστήριξη έτσι ώστε σε ένα πλαίσιο ασφάλειας και με τη βοήθεια ενός ειδικού θεραπευτή να μπορέσουν να διερευνήσουν τη σημασία της κρίσης, να αφουγκραστούν τι θέλει να τους πει για τις ανάγκες της σχέσης, να εκφραστούν, να συναντηθούν, να ενδυναμωθούν και να αναζητήσουν νέα εργαλεία επικοινωνίας, νέα μοτίβα για να σχετιστούν και νέες νοηματοδοτήσεις για τα προβλήματα και τις λύσεις.
Στη θεραπεία ζεύγους, ο θεραπευτής δεν είναι ο ειδικός επί της σχέσης, αλλά ο ειδικός στο να θέτει ερωτήσεις και να προσκαλεί το ζευγάρι σε διαδικασίες αναστοχασμού. Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζεται να έχει στο «προσκήνιο της σκέψης» του τις περιγραφές και τις αφηγήσεις των συντρόφων και στα «παρασκήνια της σκέψης» του τα θεραπευτικά μοντέλα για να διαχειρίζεται τις διαδικασίες, να διαμορφώνει υποθέσεις και να διατυπώνει ερωτήσεις. Θεραπευτικός στόχος σε μία θεραπεία ζευγαριού θα μπορούσε να είναι η κατασκευή μιας νέας πραγματικότητας με το ζευγάρι, η δημιουργία μιας νέας ισορροπίας εξίσου ανακουφιστικής και ικανοποιητικής και για τους δύο συντρόφους είτε αυτό αφορά τη διατήρηση είτε την ολοκλήρωση της σχέσης.
Βιβλιογραφία
- Ιωαννίδου Β. (2015). Η τέχνη της συντροφικής ζωής: μια συστημική προσέγγιση. Αθήνα: εκδόσεις Γνώση.
Επιμέλεια άρθρου:
Φρόσω Φωτεινάκη
Συμβουλευτική Ψυχολόγος &
Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια
Συγγραφή άρθρου:
Ελένη Πρωτόπαπα
Ψυχολόγος & Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια