Η επιστροφή στο σχολείο είναι πάντα γεμάτη ενθουσιασμό αλλά και προκλήσεις. Τα μεγαλύτερα παιδιά ανυπομονούν να ξαναβρεθούν με τους φίλους τους, ενώ οι μικρότεροι μαθητές κάνουν τα πρώτα τους βήματα με αγωνία και περιέργεια. Παράλληλα, όλο και πιο συχνά βγαίνουν έξω μόνα τους για παιχνίδι, δραστηριότητες, βόλτες. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί μέσα από αυτές τις εμπειρίες κατακτούν σταδιακά την αυτονομία και την ανεξαρτησία τους.
Για να γίνει, όμως, αυτό με ασφάλεια, χρειάζεται πρώτα α
π’ όλα να τα εμπιστευτούμε ως γονείς. Να ξέρουμε ότι τα έχουμε εφοδιάσει με τις κατάλληλες δεξιότητες, ώστε να προστατεύουν τον εαυτό τους και να ζητούν βοήθεια, όταν χρειάζεται, όπου κι αν βρίσκονται.
Πολλές φορές, στην προσπάθειά μας να τα προφυλάξουμε τούς λέμε: «Μη μιλάς σε αγνώστους». Είναι μια φράση γεμάτη αγωνία, αλλά και μια απλή οδηγία προστασίας. Όμως, η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη.
Οι έρευνες δείχνουν ότι περίπου το 90% των περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης ή κακοποίησης σε παιδιά συμβαίνει από άτομα, που γνωρίζει η οικογένεια και όχι από αγνώστους. Αυτό σημαίνει ότι η φράση, όσο καλοπροαίρετη κι αν είναι, μπορεί να δημιουργήσει μια ψευδαίσθηση ασφάλειας. Το παιδί καταλήγει να πιστεύει, πως κινδυνεύει μόνο «εκεί έξω», ενώ στην πραγματικότητα χρειάζεται να μάθει να αναγνωρίζει πότε κάτι το κάνει να νιώθει άβολα, μπερδεμένο ή φοβισμένο, ανεξάρτητα από το ποιος βρίσκεται απέναντί του.
Πρακτικά εργαλεία για τα παιδιά
Ως γονείς και εκπαιδευτικοί μπορούμε να δώσουμε στα παιδιά εκείνα τα εφόδια, που θα τα ενδυναμώσουν και θα τα στηρίξουν σε οποιοδήποτε πλαίσιο κι αν βρίσκονται. Δεξιότητες με τις οποίες θα πορευτούν σε όλη τους τη ζωή:
- Δεν κρατάμε μυστικά που μας βαραίνουν.
Υπάρχουν μυστικά χαρούμενα (όπως μια έκπληξη για τα γενέθλια) και μυστικά που προκαλούν φόβο, άγχος ή ντροπή. Αυτά, τα δεύτερα, πρέπει πάντα να τα μοιράζονται με έναν έμπιστο ενήλικα. Πρόκειται για μία συνήθεια, που λειτουργεί ως ο πιο σημαντικός προληπτικός παράγοντας.
- Το σώμα μας μάς ανήκει.
Κανείς δεν έχει δικαίωμα να αγγίξει το σώμα μας με τρόπο, που μας κάνει να νιώθουμε άβολα, ακόμη κι αν είναι οικείο πρόσωπο. Είναι σημαντικό το παιδί να ξέρει, ότι μπορεί να πει «όχι» σε μια αγκαλιά ή ένα φιλί που δεν θέλει κι ότι η γνώμη του μετράει και αυτά το κάνουν πιο δυνατό, ώστε να υπερασπίζεται τον εαυτό του με περισσότερη αυτοπεποίθηση.
- Λέμε “όχι” με θάρρος.
Όταν καλλιεργούμε την αυτοεκτίμηση των παιδιών, τα βοηθάμε να θέτουν όρια. Μικρές καθημερινές επιλογές, όπως να διαλέγουν τα ρούχα μόνα τους ή να αποφασίζουν αν θα μοιραστούν ένα παιχνίδι, τα μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να εκφράζουν ελεύθερα τί θέλουν και τί όχι. Αποκτούν μεγαλύτερη σιγουριά στο να θέτουν όρια και εξασκούνται σε δεξιότητες διεκδίκησης.
- Υπάρχει πάντα ένας έμπιστος ενήλικας.
Τα παιδιά χρειάζεται να γνωρίζουν ότι έχουν γύρω τους ένα «δίχτυ ασφάλειας»: γονείς, δασκάλους, συγγενείς στους οποίους μπορούν να απευθυνθούν χωρίς φόβο για οτιδήποτε τα απασχολεί. Μπορούμε να συζητήσουμε με το παιδί και να βρούμε μαζί 2-3 ονόματα, που εμπιστεύεται. Έτσι, σε μια δύσκολη στιγμή, δε θα διστάσουν να μιλήσουν.
- Το σώμα και τα συναισθήματά μας είναι οδηγοί.
Ένα σφίξιμο στο στομάχι, η ανάγκη να απομακρυνθούν από μια κατάσταση ή ένα συναίσθημα φόβου είναι σημάδια, που δεν πρέπει να αγνοούν. Μαθαίνουμε στα παιδιά να τα αναγνωρίζουν, ώστε να ξέρουν πότε χρειάζεται να απομακρυνθούν από μία κατάσταση και να ζητούν βοήθεια εγκαίρως.
Ο ρόλος των γονιών και των δασκάλων
Όλες αυτές οι δεξιότητες μπορούν να καλλιεργηθούν μέσα από απλά παραδείγματα, παιχνίδια ρόλων ή παιδικά βιβλία. Το σημαντικό είναι να χρησιμοποιούμε λόγο κατανοητό, χωρίς υπερβολικό φόβο ή ενοχές.
Η έρευνα δείχνει ότι τα παιδιά που νιώθουν αποδοχή και ασφάλεια στην οικογένειά τους είναι πολύ πιο πιθανό να μιλήσουν, αν βιώσουν κάτι που τα ανησυχεί ή τα πληγώνει.
Για να συμβεί αυτό, χρειάζεται οι γονείς να:
- ακούν το παιδί χωρίς κριτική ή θυμό,
- το πιστεύουν όταν μιλάει,
- ενισχύουν την αυτοπεποίθησή του,
- μιλούν ανοιχτά για δύσκολα θέματα,
- συνεργάζονται με το σχολείο, ώστε να υπάρχει ένα σταθερό και ασφαλές πλαίσιο.
Η φράση «μη μιλάς σε αγνώστους» μπορεί να είναι μια καλή αρχή, αλλά δεν αρκεί για να προφυλάξει πραγματικά τα παιδιά. Αυτό που χρειάζονται είναι δεξιότητες, λόγια ενθάρρυνσης και πάνω απ’ όλα η σιγουριά ότι έχουν γύρω τους ενήλικες που τα ακούν, τα πιστεύουν και τα στηρίζουν.
Κάθε «είμαι εδώ για σένα», κάθε αγκαλιά και κάθε στιγμή φροντίδας χτίζει το ‘δίχτυ ασφάλειας’, που θα τα συνοδεύει σε όλη τους τη ζωή. Η επιστροφή στο σχολείο, όπως και κάθε νέα εμπειρία , δεν είναι μόνο μια πρόκληση, αλλά και μια ευκαιρία να μεγαλώσουμε παιδιά δυνατά, ανεξάρτητα και γεμάτα αυτοπεποίθηση.
Επιμέλεια άρθρου
Φρόσω Φωτεινάκη
Συμβουλευτική Ψυχολόγος & Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια
Συγγραφή άρθρου
Στέλλα Μπάφα
Ψυχολόγος, Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια