Το σεξ αποτελεί για όσους μεγαλώνουν παιδιά ένα απαιτητικό, άβολο και ευαίσθητο θέμα συζήτησης που συνήθως αποφεύγουν να αγγίξουν. Συχνά αναρωτιούνται αν τα λένε σωστά, αν είναι πολύ νωρίς, αν μιλώντας θα παρακινήσουν το παιδί να το δοκιμάσει, αν οι πληροφορίες αυτές θα το τρομάξουν κι αν χρειάζεται να περιμένουν μέχρι το ίδιο το παιδί να τους ρωτήσει. Ανησυχίες και σκέψεις απόλυτα φυσιολογικές αν σκεφτεί κανείς πως μεγαλώσαμε και μεγαλώνουμε σε μια κοινωνία, που εξακολουθεί να είναι βαθιά συντηρητική και που η ολοκληρωμένη σεξουαλική εκπαίδευση ακόμα δεν υποστηρίζεται από το εκπαιδευτικό σύστημα.
Σεξουαλική αγωγή δεν είναι μόνο να μιλάς στο παιδί για τη σεξουαλική επαφή και την αναπαραγωγή. Πρόκειται για έναν όρο ομπρέλα που περιλαμβάνει συζητήσεις για το σώμα (σωματικές λειτουργίες και αλλαγές), για τη σχέση με το σώμα (φροντίδα, αγάπη, εξερεύνηση και προστασία), για τη σχέση με το φύλο (έμφυλα στερεότυπα και προκαταλήψεις), για τις ρομαντικές σχέσεις και τα τρυφερά συναισθήματα, για τη σεξουαλική επαφή, την αναπαραγωγή και την απόλαυση, για την ετοιμότητα για σεξουαλική δραστηριότητα, για τη συναίνεση, τα όρια και τις υγιείς σχέσεις, για τη σεξουαλική υγεία, την εγκυμοσύνη και τα μέτρα προφύλαξης, για την πορνογραφία και τους κινδύνους του διαδικτύου και για τον σεβασμό και την αποδοχή στη μοναδικότητα των σεξουαλικών προσανατολισμών, των σχέσεων και των οικογενειών.
Γιατί είναι σημαντικό να μιλήσω στο παιδί για το σεξ;
Αρχικά, η γνώση είναι προστασία. Έρευνες αποτυπώνουν πως τα παιδιά που μεγαλώνουν με πρόσωπα που συζητούν ανοιχτά, αυθεντικά και επαρκώς για τα ζητήματα αυτά, ξεκινούν τις σεξουαλικές τους δραστηριότητες σε μεγαλύτερη ηλικία και ενεργούν στο πεδίο αυτό με περισσότερη επίγνωση, συναισθηματική ωριμότητα, αυτοσεβασμό και υπευθυνότητα. Παράλληλα, μιλώντας για το σώμα, για το φύλο και για την αναπαραγωγή από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής ενός παιδιού, χτίζετε μια γέφυρα επικοινωνίας και το παιδί καταλαβαίνει πως μπορεί να στρέφεται σε εσάς για τα ζητήματα αυτά. Με τον τρόπο αυτό, εσείς γίνεστε μια αξιόπιστη πηγή γνώσης, ένας φάρος για την επίλυση αποριών, μια άγκυρα για τα κρατήματα στις δύσκολες στιγμές. Όλο αυτό φυσικά προστατεύει από την έκθεση σε ανακριβείς και παραπλανητικές πληροφορίες του διαδικτύου, των ΜΜΕ και των συνομηλίκων. Τέλος, οι συζητήσεις αυτές ενισχύουν τη σύνδεση με το παιδί αλλά το αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης προς τα πρόσωπα φροντίδας.
Σε ποια ηλικία του παιδιού ξεκινάω να μιλάω για το σεξ;
Η σεξουαλική αγωγή δεν είναι μία συζήτηση που γίνεται σε μία ηλικία με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Αποτελεί μια δυναμική διαδικασία που συνδιαμορφώνεται με το παιδί. Μία σειρά από κουβέντες που εξελίσσονται και προσαρμόζονται ανάλογα με την ηλικία, τις αναπτυξιακές ανάγκες, τις επιθυμίες, τους προβληματισμούς που φέρνει το παιδί, αλλά τις ιδιαιτερότητες του πλαισίου, της οικογένειας μέσα στην οποία μεγαλώνει.
Η απάντηση λοιπόν στο ερώτημα αυτό είναι πως όσο πιο νωρίς, τόσο πιο καλά. Όσο πιο μικρό είναι ένα παιδί τόσο πιο εύκολα απορροφά τις πληροφορίες που του δίνονται και φυσικά σε κάθε αναπτυξιακή φάση του παιδιού επεξεργάζεστε τις κατάλληλες θεματικές. Ωστόσο, αν μπορούσε να οριστεί ένα επιπλέον χρονικό ορόσημο, οι κουβέντες αυτές χρειάζεται να έχουν γίνει πολύ πριν τους βρουν οι ορμονικές αλλαγές της εφηβείας και σαφώς προτού εκτεθούν σε πορνογραφικό ή σε οποιοδήποτε άλλο σεξουαλικό περιεχόμενο ή δραστηριότητα. Παράλληλα, η μικρή ηλικία βοηθά να χτιστεί από νωρίς μια ασφαλής φωλιά, μια σχέση σεβασμού, εμπιστοσύνης και ανοιχτής επικοινωνίας γύρω από τα σεξουαλικά ζητήματα. Τέλος, αν περιμένετε να μιλήσετε όταν τα παιδιά ρωτήσουν, αυτό πρακτικά μπορεί να σημαίνει ότι η πρώτη πηγή γνώσης τους δεν θα είστε εσείς.
Βασικές αρχές επικοινωνίας
- Να είστε παρόντες, συναισθηματικά διαθέσιμοι και απόλυτα ανοιχτοί στην επικοινωνία.
- Να είστε σε επαφή με εσάς, με το παιδί μέσα σας, με τα συναισθήματα που σας διακινούν τέτοιες συζητήσεις, με τα δικά σας βιώματα και πληγές.
- Να μιλάτε με ειλικρίνεια, σαφήνεια και σταθερότητα. Με λεξιλόγιο κατάλληλο για την ηλικία και την αναπτυξιακή φάση του παιδιού χρησιμοποιώντας τους επιστημονικούς όρους όσον αφορά την ανατομία των γεννητικών οργάνων και την αναπαραγωγή.
- Αν σε κάτι δεν έχετε την απάντηση, είναι προτιμότερο να το εξηγήσετε στο παιδί και να ζητήστε επιπλέον χρόνο για να το ερευνήσετε μόνοι ή για να αναζητήσετε την υποστήριξη ενός ειδικού.
- Είναι απόλυτα φυσιολογικό να αισθάνεστε άβολα, τόσο εσείς όσο και το παιδί. Μοιραστείτε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας μαζί του, συνδεθείτε και βοηθήστε τον εαυτό να νιώσει ασφάλεια και ηρεμία.
- Να είστε σύντομοι, ειδικά στις μικρές ηλικίες. Δεν χρειάζεται να ειπωθούν όλα μαζί, δίνουμε χρόνο στο παιδί να επεξεργαστεί την πληροφορία και να φέρει πίσω τις σκέψεις και τις ανησυχίες του.
- Να χρησιμοποιείτε ανοιχτές ερωτήσεις για να φωτίσετε την πλευρά του παιδιού. Να ενθαρρύνετε το μοίρασμα σκέψεων, συναισθημάτων και προβληματισμών.
- Να ακούτε ενεργητικά, με όλη σας την ψυχή.
- Να αποφεύγετε τα γρήγορα συμπεράσματα, την κριτική, τα κηρύγματα, τις νουθεσίες και γενικά τη στάση «εγώ ξέρω καλύτερα από σένα για σένα».
Πρακτικές συμβουλές
Αναζητήστε ή δημιουργήστε διδακτικές στιγμές, δηλαδή καθημερινές ευκαιρίες για να ξεκινήσετε συζητήσεις όπως:
- Ερεθίσματα από τα μέσα ενημέρωσης: συζητήστε για τις σχέσεις, για τον έρωτα, για τη συναίνεση, για την έμφυλη βία και τα στερεότυπα με αφορμή ταινίες, σειρές, τραγούδια.
- Επικαιρότητα: χρησιμοποιήστε πραγματικά γεγονότα από το σχολείο, την οικογένεια, το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον ή ακόμα και τις ειδήσεις ως αφορμή για κουβέντα, αναστοχασμό και εμβάθυνση σε σχετικές θεματικές.
- Προσωπικές εμπειρίες: μοιραστείτε δικά σας βιώματα, αναμνήσεις και πολύτιμες στιγμές από το μεγάλωμα για βαθύτερη σύνδεση, όπως ο πρώτος έρωτας ή ερωτική απογοήτευση, τα δικά σας συναισθήματα στην εφηβεία και η σχέση με το σώμα σας.
Βιβλιογραφία
- Σκαρπίδου Ε., Μιχαλοπούλου Ν., Γερακοπούλου Ε., (Ως Αιδώ). Εκπαιδεύοντας το Μέλλον: Σεξουαλική Αγωγή για Γονείς. Amaze Global.
Επιμέλεια άρθρου:
Φρόσω Φωτεινάκη
Συμβουλευτική Ψυχολόγος & Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια
Συγγραφή άρθρου:
Ελένη Πρωτόπαπα
Ψυχολόγος & Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια