Κάποιες συνήθειες μας, ο τρόπος που συμπεριφερόμαστε ή και ο τρόπος που σκεφτόμαστε, μπορεί να δημιουργήσουν δυσκολίες στις συντροφικές σχέσεις είτε αυτές αφορούν την απόκτηση μιας σχέσης ή την ποιότητα μιας ήδη υπάρχουσας σχέσης.
Μια συνήθεια είναι η προσκόλληση του ατόμου σε επικριτικές σκέψεις που κάνει για τον εαυτό του. Για παράδειγμα, μπορεί ένα άτομο, μετά από κάποιες «αποτυχημένες εμπειρίες» σε ραντεβού να καταλήξει στη σκέψη «είμαι ανεπιθύμητη», «είμαι ανεπαρκής». Πέρα από το γεγονός ότι το άτομο βγάζει ένα συμπέρασμα για τον εαυτό του ως σύνολο, αν θεωρήσει αυτή τη δήλωση αληθή, μπορεί να μην επιχειρήσει να βγει επόμενα ραντεβού και να στερήσει από τον εαυτό του την πιθανότητα να βρεθεί σε μια σχέση!
Είναι σημαντικό λοιπόν για το άτομο αυτό, να διαχωρίσει στο μυαλό του ότι οι ιστορίες αυτές είναι σκέψεις και όχι γεγονότα. Επιπλέον, χρειάζεται να αντέξει τη δυσφορία που μπορεί να περιέχει ένα ραντεβού (π.χ. τα συναισθήματα της αμηχανίας και του άγχους, τις σκέψεις και τις αναμνήσεις που μπορεί να εμφανιστούν από προηγούμενα «αποτυχημένα» ραντεβού) και να βγει ραντεβού, ώστε να κινηθεί προς αυτό που είναι σημαντικό για εκείνον. Να αποκτήσει δηλαδή μια σχέση που θα του δώσει το αίσθημα της οικειότητας, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για κάθε άτομο.
Οι σκέψεις για τον εαυτό μας σχηματίζονται από την διάδραση μας με τα πρώτα πρόσωπα φροντίδας, δηλαδή τους γονείς μας ή όποιους είχαν αναλάβει ένα τέτοιο ρόλο. Μέσα από τις λέξεις, ένας γονιός μπορεί να εμπλουτίσει τη διάδραση αυτή κάνοντας σχόλια, ενισχύοντας το παιδί, όπως «είσαι πολύ έξυπνος αγάπη μου, το βρήκες!» ή περιγράφοντας τη σχέση «η μαμά και ο μπαμπάς σε αγαπούν». Η σχέση παιδιού-φροντιστή λειτουργεί με τη σειρά της ως βάση για τις επερχόμενες σχέσεις στην ενήλικη ζωή. Ποια είναι όμως η άλλη όψη του νομίσματος; Ένας γονιός μπορεί να κατηγορεί το παιδί του λέγοντας του ότι είναι κακό και να το περιφρονεί. Αν ο γονέας κρατάει αυτή τη στάση σταθερά, τότε το παιδί μπορεί να νιώσει έντονο συναισθηματικό πόνο και να αποκτήσει ανασφάλεια σκεπτόμενο «δεν αξίζω». Και κάπως έτσι μειώνονται οι πιθανότητες να βιώσει αυτό το παιδί υγιείς συναισθηματικές αλληλεπιδράσεις με τους άλλους ανθρώπους ως ενήλικας.
Στο στόχαστρο των επικριτικών σκέψεων βέβαια δεν βρίσκεται μόνο ο εαυτός, αλλά τοποθετείται και ο/η σύντροφος.
Τι επικριτικές σκέψεις κάνει το μυαλό σου για τον/ την σύντροφο σου όταν θέλει να τον / την εκμηδενίσει;
Τι επίθετα χρησιμοποιεί; Μπορεί να είναι επίθετα όπως «αδύναμος, ξερόλας, ζηλιάρα, εγωιστής κτλ»
Τι αντίκτυπο έχει στη σχέση σου η απορρόφηση σε αυτούς τους χαρακτηρισμούς;
Πως νιώθεις όταν μένεις σε αυτούς;
Αν επιτρέψεις σε αυτούς τους χαρακτηρισμούς να κατευθύνουν τις πράξεις σου, σε βοηθούν να επιδιορθώσεις και να ενδυναμώσεις τη σχέση σου;
Μήπως προσπαθείς να αναλύσεις τα κίνητρα του άλλου και λες «ξέρω γιατί το κάνει αυτό, το κάνει επίτηδες για να με πληγώσει»;
Μήπως κολλάς σε ευχές και σκέφτεσαι «αν μοιραζόταν τα συναισθήματα του…, αν μπορούσε να τα πάει καλύτερα με τους δικούς μου..» ;
Μήπως ανησυχείς για το μέλλον και σκέφτεσαι «θα με εκμεταλλευτεί, θα πληγωθώ»;
Μήπως «παίζεις» συνέχεια τα λάθη του/της συντρόφου σου από το παρελθόν στο μυαλό σου και καταλήγεις να νιώθεις περισσότερη δυσαρέσκεια;
Αλήθεια, τι συμβαίνει στη σχέση σου όταν μένεις στα παραπάνω; πόσο σε βοηθάει;
Φαντάσου για μια στιγμή ότι οι σκέψεις σου είναι τα χέρια σου. Τοποθέτησε τα χέρια σου δίπλα δίπλα με τις παλάμες προς τα πάνω, σαν να ήταν σελίδες ανοιχτού βιβλίου. Κράτα τα μπροστά σου. Μπορείς να παρατηρήσεις ότι βλέπεις τόσο τα χέρια σου όσο και τον χώρο γύρω σου. Τώρα σήκωσε σιγά σιγά τα χέρια σου προς το πρόσωπο σου μέχρι να ακουμπήσουν και τα δύο το πρόσωπο σου και να καλύψουν εντελώς τα μάτια σου. Παρατήρησε τι συμβαίνει στην οπτική του χώρου γύρω σου. Τι παρατήρησες; ίσως να έβλεπες μικρά κομμάτια του χώρου μέσα από τα μικρά κενά μεταξύ των δακτύλων σου, αλλά να παρατήρησες ότι το μεγαλύτερο μέρος του γύρω χώρου εξαφανίστηκε. Αυτό συμβαίνει και όταν προσκολλόμαστε στις σκέψεις μας. Βλέπουμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος. Τώρα φαντάσου ότι τα χέρια σου αναπαριστούν όλες τις επικριτικές σκέψεις που κάνεις για τον σύντροφο σου και ας υποθέσουμε ότι αυτός καθόταν μπροστά σου. Τι συμβαίνει στην οπτική που έχεις για τον σύντροφό σου όταν φέρνεις τα χέρια σου μπροστά στο πρόσωπό σου; Όσο πιο κοντά έρχονται τα χέρια σου στο πρόσωπό σου, τόσο λιγότερο καθαρά μπορείς να δεις τον σύντροφό σου μέχρι να καταλήξεις να βλέπεις μόνο μικρά κομμάτια μέσα από τα κενά των δακτύλων σου. Έτσι, νιώθεις απογοήτευση, και αποσύνδεση από τον άλλο και χάνεις το σύνολο του συντρόφου σου, δηλαδή ότι είναι ένα άτομο με δυνάμεις και αδυναμίες.
Τι μπορείς να κάνεις για να προσεγγίζεις τον άνθρωπό σου με περισσότερη ενσυναίσθηση; Προσπάθησε την επόμενη φορά να περιγράψεις την συμπεριφορά του/ της συντρόφου σου ή τα προβλήματα της σχέσης χωρίς να γίνεσαι επικριτικός/η. Για παράδειγμα, αντί να σκεφτείς «είναι γκρινιάρα», δοκίμασε να σκεφτείς «η Άννα μου ζητάει επαναλαμβανόμενα να μαζέψω και να καθαρίσω». Ή αντί να σκεφτείς «ο Γιάννης είναι τεμπέλης», δοκίμασε να σκεφτείς «ο Γιάννης δεν με βοηθάει συχνά με τις δουλειές του σπιτιού». Παρατήρησε πως νιώθεις όταν περιγράφεις την συμπεριφορά του/ της συντρόφου σου συγκριτικά με το να γίνεσαι επικριτικός/ επικριτική και αν αυτό επηρεάζει μετά τη συμπεριφορά σου.
Πέρα από τα παραπάνω, κάποιος μπορεί να προσκολληθεί σε ορισμένους φόβους και με την συμπεριφορά του να αυξήσει την απόσταση από τον σύντροφο του. Ένας φόβος είναι αυτός της εγκατάλειψης και εμφανίζεται με σκέψεις όπως «θα με χωρίσει, θα με αφήσει». Ο φόβος του ελέγχου από την άλλη παίρνει τη μορφή σκέψεων όπως «ο άλλος θα με καταπιέσει με τις απαιτήσεις του για αγάπη και στοργή». Έπειτα, υπάρχει ο φόβος της αναξιότητας όπου το άτομο πιστεύει ότι δεν αξίζει την αγάπη. Οι παραπάνω φόβοι μπορεί να δημιουργήσουν συμπεριφορές όπως το να γίνεται ο ένας σύντροφος υποχωρητικός, να κάνει πίσω στα θέλω του, εις βάρος του εαυτού του λόγω του φόβου της απόρριψης από τον άλλον. Μπορεί να «κολλάει» πάνω στον σύντροφο, να ζηλεύει, να γίνεται κτητικός ή να αναζητά συνέχεια την αγάπη και τον θαυμασμού του άλλου. Ωστόσο, ο/ η σύντροφος μπορεί να αντιδράσει στα παραπάνω με θυμό, βαρεμάρα, επικριτικότητα και ενισχύσει την πεποίθηση του ατόμου ότι δεν αξίζει. Επιπλέον, αυξάνεται τελικά η απόσταση μεταξύ των συντρόφων και μπορεί να λειτουργήσει όλο αυτό ως μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Να προκαλέσει τελικά το άτομο αυτό που φοβάται στην προσπάθεια του να το αποτρέψει.
Άλλο ένα εμπόδιο δημιουργείται όταν οι σύντροφοι «χάνονται στη μετάφραση». Ο κάθε σύντροφος μπορεί να έχει διαφορετική ιδέα για τι είναι αγάπη. Για παράδειγμα, μπορεί η σύντροφος να έχει μια συγκεκριμένη ιδέα για το πως είναι η αγάπη και πως θα έπρεπε να συμπεριφέρεται σε εκείνη κάποιος που την αγαπά (π.χ. να της δείχνει ο σύντροφος της την αγάπη του λέγοντας της συνεχώς ποσό την αγαπά). Ωστόσο, ο σύντροφος της μπορεί να πιστεύει ότι η αγάπη εκφράζεται μέσα από μικρές και διακριτικές στοργικές χειρονομίες. Επομένως, ο τρόπος του δεν συμβαδίζει με τον τρόπο που έχει εκείνη στο μυαλό της. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να χάνει η σύντροφος το βίωμα της αγάπης από τον σύντροφο της εκείνη τη στιγμή καθώς κολλάει στην εικόνα του μυαλού της και συμπεραίνει ότι ο σύντροφος της δεν την αγαπά.
Επομένως, αντί να ζεις στις σκέψεις σου, προσπάθησε να ζήσεις στο παρόν, να συνδεθείς με το ν/ την σύντροφο σου, να αναγνωρίσεις τις κινήσεις του/ της που σου δείχνουν ότι εκφράζει την αγάπη του/ της σε εσένα, ζήτησε αυτό που έχεις ανάγκη, αλλά αναρωτήσου τι μπορείς να κάνεις και εσύ για τη σχέση, αφού η συμπεριφορά σου είναι αυτή που μπορείς να ελέγξεις.
Τι μπορείς να πεις στον/ στην σύντροφο σου το οποίο να προωθεί μια πιο βαθειά αίσθηση σύνδεσης ή να δείχνει ότι νοιάζεσαι; π.χ. «σε αγαπάω, είμαι εδώ για σένα», «πες μου πως μπορώ να σε βοηθήσω;», «συγγνώμη». Πες το, γράψε το σε μήνυμα, σε μια κάρτα.
Ποιες πράξεις μπορείς να επιλέξεις, οι οποίες συνεισφέρουν στην ευεξία και την υγεία του συντρόφου σου; Για παράδειγμα να οργανώσεις μια έξοδο, να ετοιμάσεις ένα γεύμα.
Πως μπορείς να ενισχύσεις την σύνδεση και την φροντίδα μέσω της σωματικής επαφής; Για παράδειγμα, μέσα από μια αγκαλιά, με ένα χάδι στα μαλλιά.
Είναι σημαντικό λοιπόν, να αναγνωρίζει το άτομο ότι κολλάει στις σκέψεις του, χάνοντας την επαφή με το περιβάλλον, ώστε να επαναφέρει την επαφή του με το παρόν, με την σχέση του και τον σύντροφο του και να κάνει ό,τι πιστεύει ότι θα λειτουργήσει υπέρ της σχέσης του.
Επιμέλεια κειμένου:
Γεωργία Βασσάλου,
Ψυχολόγος, ΜSc
Γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία
Βιβλιογραφία
- Harris R. ACT with love: Stop struggling, reconcile differences, and strengthen your relationship with acceptance and commitment therapy. Oakland, CA: New Harbinger Publications, 2009.
- Dahl J, Stewart I, Martell CR, Kaplan JS. ACT and RFT in relationships: Helping clients deepen intimacy and maintain healthy commitments using acceptance and commitment therapy and relational frame theory. New Harbinger Publications, 2014.
- Psychwire. The complete worksheets for act with love.pdf [Internet]. Google Drive. Google; [cited 2021Nov28]. Available from: https://drive.google.com/file/d/1GVB6WlSoO-kTUOs7PONXzf4a61hOpUHI/view