«Μα γιατί πρέπει να πάμε για ύπνο;!»
Τι σημαίνει όταν ένα παιδί επιζητά συνεχή πρόσβαση στον γονέα, με το να ζητάει νερό, γάλα πριν κοιμηθεί, να ζητά φιλιά, να ζητά από τους γονείς να αφήσουν την πόρτα του δωματίου του ανοιχτή, να μείνει και εκείνο να δει τηλεόραση μαζί τους, να τους ζητά να διώξουν «τα τέρατα» από το δωμάτιό του και να διεκδικεί να κοιμηθεί μαζί τους το βράδυ;
Ας αναρωτηθούμε επίσης: Γιατί τα κλασικά βιβλία με εικόνες που προτείνονται ως «βιβλία πριν τον ύπνο», είναι τόσο γεμάτα με υποκατάστατα ανθρώπινης παρουσίας;
Στην ευρωπαϊκή-αμερικανική κουλτούρα οι νυχτερινές εκκλήσεις των παιδιών για γονική παρουσία και άγγιγμα, θεωρούνται ως εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί παρά ως ένδειξη θεμιτών αναγκών. Η ανάγκη και η επιθυμία του παιδιού για σωματική επαφή και σύνδεση γενικότερα πριν τον ύπνο, προκαλεί ψυχολογικές και κοινωνικές συγκρούσεις στους ενήλικες γονείς. Τα επαναλαμβανόμενα κλάματα των παιδιών για παρέα πριν από τον ύπνο, θεωρούνται ανεπιθύμητη συνήθεια που πρέπει να εξαλειφθούν είτε μέσω μιας άρνησης της απόκρισης στην ανάγκη είτε στην καλύτερη περίπτωση μέσω απόσπασης της προσοχής ή/και αποτροπής. Ο γνωστός παιδίατρος Richard Ferber με την μέθοδο για την εκπαίδευση ύπνου αναφέρει ότι από την ηλικία των 5-6 μηνών έως την ηλικία των 2 ετών, μπορεί το βρέφος να εκτεθεί με ασφάλεια στην μέθοδο εκπαίδευσης ύπνου που βασίζεται στην βαθμιαία εξαφάνιση του γονέα.
Στην σημερινή εποχή όμως επικρατούν νέες κοινωνικές τάσεις που «χαλαρώνουν το ταμπού» σχετικά με την εγγύτητα γονέα-παιδιού αναφορικά με τον βραδινό ύπνο. Ευρήματα σχετικά με την σημασία του αγγίγματος και της σύνδεσης έχουν ενθαρρύνει πολλούς γονείς να αψηφήσουν παιδιάτρους και να αναζητήσουν ειδικούς που υποστηρίζουν την επιλογή τους να μοιραστούν τον ύπνο με τα παιδιά τους. Επίσης, ο αυξημένος αποχωρισμός από τα παιδιά κατά τη διάρκεια της ημέρας λόγω της απασχόλησης εκτός σπιτιού έχει ευνοήσει την συνθήκη της βραδινής σύνδεσης.
Οι σκέψεις που παρατίθενται παρακάτω βασίζονται στην θεωρία του δεσμού, «attachment theory» (Bowlby, Ainsworth, Main) η οποία συνοπτικά αναφέρει πως η ανάγκη των παιδιών για άγγιγμα και για ευαίσθητη ανταπόκριση από τους γονείς τους (τις φιγούρες του δεσμού) είναι πρωταρχική και θεμελιώδης.
Επιπλέον, η αλληλεπίδραση μεταξύ γονέα και παιδιού αναφορικά με αυτές τις ανάγκες διαμορφώνουν την βάση του κάθε παιδιού (και επομένως και του μελλοντικού ενήλικα) και την βασική αίσθηση του να είναι κανείς αληθινός, παρών και ζωντανός.
Μοιράζομαι λοιπόν τα εξής:
Η ανάγκη για σύνδεση δεν κλείνει αυτόματα, όπως μια οθόνη κατά την διάρκεια της νύχτας.
Ο φόβος για το σκοτάδι εξισορροπείται από την εμπιστοσύνη του αγγίγματος και της κοντινότητας ως εγγυητές της παρουσίας. Ας μην ξεχνάμε ότι το σκοτάδι συνδέεται με τον φόβο του κινδύνου και του αγνώστου.
Επίσης, λόγω της ιδιότητάς του ως «οθόνη», το σκοτάδι μπορεί να φέρει στο προσκήνιο φόβους που έχουν κρατηθεί μακριά κατά την διάρκεια της ημέρας. Η μετάβαση στον ύπνο εμποδίζεται συχνά από ανησυχίες και φόβους. Δίχως την σιγουριά που προσφέρει η φιγούρα προσκόλλησης, οι ήχοι και οι σκιές που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα παρατηρούσε κανείς, τώρα φαίνονται τρομακτικοί και περίεργες. Η συμπεριφορά ενός παιδιού ενόψει αυτού του ερεθίσματος-συνθήκες stress- είναι ενστικτώδης συμπεριφορά και περιλαμβάνει κλάμα, φωνές, επίμονα βλέμματα, ενεργοποιείται τη νύχτα και στοχεύει να κρατήσει τον γονέα κοντά.
Ο στόχος της αυτονόμησης και της αυτορρύθμισης, επιτυγχάνεται συνήθως μέσω προστατευτικών και ανακουφιστικών αντικειμένων, τα λεγόμενα μεταβατικά αντικείμενα, όπως ένα αρκουδάκι, μια κουβέρτα, και μέσω της πρακτικής τελετουργιών όπως η ώρα του μπάνιου ή το διάβασμα ενός βιβλίου πριν τον ύπνο. Μάλιστα, και το ίδιο το βιβλίο συχνά γίνεται τελετουργικό αντικείμενο σε αυτήν την μετάβαση.
Μέσα λοιπόν από την οπτική της θεωρίας του δεσμού, η ανάγνωση ενός βιβλίου πριν τον ύπνο εστιάζει στην ανάγκη του παιδιού για σύνδεση και παρουσία και στον τρόπο με τον οποίο ο γονέας ανταποκρίνεται σε αυτές. Μέσω της ανάγνωσης μετατοπίζεται κατά κάποιον τρόπο η προσοχή από την εδώ και τώρα κατάσταση του επερχόμενου αποχωρισμού, σε μια κατάσταση φαντασίας. Είναι σαν το βιβλίο να διαμεσολαβεί ώστε να κατευθύνει το παιδί μακριά από μια πραγματικότητα «εγκατάλειψης», προς μια συνθήκη φαντασιωσικής παρουσίας.
TAKE HOME MESSAGE:
Σε όλους τους πολιτισμούς τα παιδιά αντιστέκονται στον ύπνο με την ενεργό επιθυμία να συνεχίσουν να εξερευνούν το περιβάλλον. Επίσης, το σκοτάδι εκλαμβάνεται ως πιθανή απειλή. Επομένως οι ιστορίες που βοηθούν στην μετάβαση από το φως στο σκοτάδι και από την δραστηριότητα στην ανάπαυση έχουν παγκόσμια απήχηση. Τα βιβλία ως μεταβατικό αντικείμενο αλλά και ως τελετουργία καλούνται να συμφιλιώσουν τα παιδιά με τον αποχωρισμό από τους γονείς τους κατά την διάρκεια της νύχτας.
Αυτό που λέω και πρεσβεύω μέσα μου και στις θεραπείες, είναι ότι χωρίς κριτική διάθεση ακολουθώ αυτό που μου ταιριάζει περισσότερο, άλλωστε οι περισσότερες τεχνικές-μέθοδοι που είναι ευρέως διαδεδομένες έχουν επιστημονική τεκμηρίωση. Αυτό που λέω ωστόσο, είναι πως η εστίαση στην σύνδεση αποτελεί και το πλέον ασφαλές πέρασμα προς τον ύπνο.
Επιμέλεια άρθρου:
Φρόσω Φωτεινάκη
Ψυχολόγος & Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια
Συγγραφή άρθρου:
Ελπίδα Γκουτσέλη
Ψυχολόγος & Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια