Eίναι βράδυ Σαββάτου και έχεις κανονίσει να βγεις με φίλους. Περιμένεις με ανυπομονησία αυτή την συνάντηση καθώς λόγω των διαφορετικών προγραμμάτων σας δεν ήταν εύκολο τον προηγούμενο καιρό να συγχρονιστείτε. Φτάνεις και τους αρχικούς χαιρετισμούς διαδέχονται κάποιες κουβέντες για τα πολυπόθητα νέα που τόσο καιρό περιμένατε για να μοιραστείτε. Καθώς περνούν τα πρώτα λεπτά, παρατηρείς ότι τα μέλη της παρέας σταδιακά ξεκινούν να αποσύρονται από αυτό που συμβαίνει τη δεδομένη στιγμή. Άλλος συνομιλεί στο messenger, άλλος προσπαθεί να αποθανατίσει την στιγμή για να ανεβάσει story στο Ιnstagram κα άλλος κάνει «scroll» στην αρχική του οθόνη.
Πόσες φορές καθένας από εμάς έχει βρεθεί σε μία τέτοια συνθήκη ή έχει υιοθετήσει και ο ίδιος αντίστοιχες συμπεριφορές; Η απάντηση πιθανότατα είναι πολλές. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν καταστεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Σύμφωνα με έρευνες ο μέσος χρόνος που αφιερώνει ένας χρήστης smartphone στο Internet αυξήθηκε από 32 λεπτά ημερησίως το 2011, σε 155 λεπτά το 2021. Σε αυτό συμβάλλουν μεταξύ άλλων η αδιάκοπη πρόσβαση στο διαδίκτυο μέσω των κινητών αλλά και η πληθώρα εφαρμογών ( π.χ Facebook, Instagram, Viber κ.ά) που καλύπτουν πολλές και διαφορετικές ανάγκες.
Αν και οι παράγοντες που εμπλέκονται σε καταστάσεις αντίστοιχες με αυτή που παρουσιάστηκε αρχικά είναι πολλοί, στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε σε μία σχετικά πρόσφατα εμφανιζόμενη στην βιβλιογραφία έννοια, αυτή του FOMO (Fear of Missing Out). Ο όρος αυτός αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 2013 και περιγράφει μία διαρκή ανησυχία που βιώνει κάποιος εξαιτίας του «φόβου μη τυχόν μείνει εκτός από όσα συμβαίνουν γύρω». Η υπόθεση ότι την δεδομένη στιγμή οι άλλοι ζουν μία περισσότερο ευχάριστη και ικανοποιητική εμπειρία, θρέφει αυτή την ανησυχία καθιστώντας το άτομο πιο ευάλωτο σε αυξημένη χρήση των media.
Κάποιες από τις υποθέσεις των ερευνητών αναφορικά με την σχέση ανάμεσα στο φαινόμενο FOMΟ και την αυξημένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης , αφορούν την κάλυψη βασικών ψυχολογικών αναγκών. Πιο συγκεκριμένα έχει βρεθεί πως στους ανθρώπους που δεν καλύπτεται επαρκώς η ανάγκη του «σχετίζεσθαι», παρατηρείται πιο έντονα αυτό το χαρακτηριστικό. Ωστόσο, αυτή η βαθιά επιθυμία για επαφή και δημιουργία συναισθηματικών δεσμών που διακρίνονται από αμοιβαιότητα, ασφάλεια και οικειότητα προϋποθέτει τη γνωριμία με ανθρώπους, το μοίρασμα σκέψεων, προβληματισμών, συναισθημάτων, τη διαχείριση της διαφωνίας όταν αυτή προκύψει, την εύρεση λειτουργικών τρόπων επίλυσης, τη δεκτικότητα στο άκουσμα του «ξένου» και του «διαφορετικού». Φυσικά όλο αυτό απαιτεί προσπάθεια, κόπο και επένδυση στην ανθρώπινη επαφή που λαμβάνει χώρα στο «εδώ και τώρα». Ακριβώς επειδή αυτό πολλές φορές δημιουργεί δυσφορία και η τάση μας είναι να θέλουμε να απαλλαγούμε από αυτή, χρησιμοποιούμε στρατηγικές αποφυγής όπως για παράδειγμα το να μπω στο Ιnstagram για να μην «χάσω» τις στιγμές που ποστάρουν οι άλλοι και οι οποίες είναι κατά τη κρίση μου πιο ευχάριστες από αυτό που ζω εγώ τώρα.
Tι συνέπειες έχουν όμως τέτοιες στρατηγικές και πώς τελικά συντηρείται το πρόβλημα;
Ένας άνθρωπος λοιπόν που δεν αντλεί την επιθυμητή ευχαρίστηση από τις διαπροσωπικές του σχέσεις, όταν τελικά βρεθεί σε μία συνθήκη που καλείται να αλληλεπιδράσει με άλλους και επιλέγει να εστιάσει περισσότερο στην ψηφιακή πραγματικότητα, στερεί στην ουσία από τον εαυτό του κάτι πολύτιμο. Αφενός την ευκαιρία να αποκομίσει έστω μερικά θετικά στοιχεία της ανθρώπινης επικοινωνίας (π.χ. το άκουσμα μίας ενδιαφέρουσας ιστορίας, το χιούμορ, τη βίωση ευχάριστων συναισθημάτων κ.ά) που λαμβάνει χώρα εκείνη τη στιγμή και τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν μία αφετηρία αναθεώρησης του αρνητικού μέχρι τώρα φορτίου που συνοδεύει το σχετίζεσθαι. Αφετέρου την ευκαιρία να εντοπίσει τι είναι αυτό που δεν τον γεμίζει και τι θα ήθελε να αλλάξει στις σχέσεις του.
Έτσι, όπως επιβεβαιώνουν και σχετικές με την μελέτη του FOMO έρευνες, οι άνθρωποι που εκδηλώνουν πιο έντονα αυτό τον φόβο, εκφράζουν μία συνολικά χαμηλότερη ικανοποίηση από τη ζωή τους και επιδιώκουν μέσω της χρήσης των media την αποφυγή δυσάρεστων συναισθημάτων όπως η βαρεμάρα και η μοναξιά.
Το «phubbing» λοιπόν, προέρχεται από τις λέξεις phone και snubbing και συνοψίζει την κατάσταση που βιώνουμε ως μάρτυρες ή και πρωταγωνιστές καθημερινά. Τον/την φίλο/η μας, τον/την σύντροφό μας, τον/την συνεργάτη μας να ασχολείται διαρκώς με το κινητό του, αγνοώντας τον συνομιλητή του. Ζευγάρια, παρέες, οικογένειες αφοσιωμένοι ο καθένας στον «ψηφιακό μικρόκοσμο του». Συζήτηση, βλέμματα, χαμόγελα απόντα ή παρόντα ανά περίπτωση.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μας έχουν χαρίσει κάτι που μερικά χρόνια πριν δεν φανταζόμασταν ενδεχομένως ότι μπορούμε απλόχερα πλέον να έχουμε. Εκμηδένισαν τις αποστάσεις και επέτρεψαν την απομακρυσμένη «σύνδεση». Όμως, είναι σημαντικό ο καθένας μας να αναλογιστεί αν και πότε οι διευκολύνσεις που παρέχουν αξιοποιούνται με τρόπους που στην πραγματικότητα καταλήγουν να υπονομεύουν τις σχέσεις μας και να στερούν την απόλαυση της παρούσας στιγμής.
Την επόμενη φορά που θα βρεθείς σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις, προσπάθησε να παρατηρήσεις τον εαυτό σου. Εστίασε στο συναίσθημα σου τις στιγμές που επιλέγεις να αποσυρθείς από την παρούσα συνθήκη. Τι προηγείται; Πώς νιώθεις την στιγμή που ασχολείσαι με το κινητό σου; Τι ακολουθεί μετά; Eίναι κάτι προσωρινό και συγκυριακό ή σου συμβαίνει συστηματικά;
Η εστίαση της προσοχής στο παρόν και η επίγνωση των όσων συμβαίνουν τη δεδομένη στιγμή με αποδοχή, κατανόηση και χωρίς κριτική, αποτελούν δεξιότητες που χτίζονται σταδιακά. Ξεκίνα από σήμερα να σε παρατηρείς. Με την καθοδήγηση ενός ειδικού ψυχικής υγείας μπορείς επιπλέον να αναγνωρίσεις σε ένα ασφαλές πλαίσιο συμπεριφορές που δεν είναι βοηθητικές για εσένα αλλά και να κατανοήσεις τους λόγους που σε κάνουν να τις υιοθετείς, σαμποτάροντας την χαρά από τις πιο απλές καθημερινές στιγμές.
Επιμέλεια κειμένου:
Φρόσω Φωτεινάκη
Συμβουλευτική Ψυχολόγος, M.Sc.
Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια
Συγγραφή κειμένου:
Κασσιανή Μουσά
Ψυχολόγος (MSc)
Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεύτρια (Εκπ.)
Βιβλιογραφία
- Balta, S., Emirtekin, E., Kircaburun, K., & Griffiths, M. D. (2020). Neuroticism, trait fear of missing out, and phubbing: The mediating role of state fear of missing out and problematic Instagram use. International Journal of Mental Health and Addiction, 18, 628-639.
- Przybylski, A. K., Murayama, K., DeHaan, C. R., & Gladwell, V. (2013). Motivational, emotional, and behavioral correlates of fear of missing out. Computers in human behavior, 29(4), 1841-1848.