Τα τελευταία 20 χρόνια παρατηρείται σταθερά αύξηση στην χρήση τεχνολογιών τηλεματικής υγείας με εφαρμογές και στο πεδίο της τηλε-ψυχοθεραπείας (Frueh συν., 2000. Gros και συν., 2013. Hollis και συν., 2015. Monnier και συν. 2003. Richardson και συν., 2009). Παρότι τα ερευνητικά δεδομένα είναι ακόμη εν εξελίξει πιθανολογούμε ότι η πανδημία COVID-19 εκτόξευσε στα ύψη την χρήση τεχνολογιών στην παροχή ψυχοθεραπείας εξ’ αποστάσεως.
Στην παρούσα, θεραπευτές σε όλο τον κόσμο χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να διατηρήσουν σύνδεση και να προσφέρουν κρίσιμες υπηρεσίες ψυχικής υγείας ενόψει μιας παγκόσμιας κρίσης δημόσιας υγείας που αναγκάζει θεραπευτές και θεραπευόμενους να παραμένουν σωματικά σε απόσταση.
Παρόλα αυτά, κάποιοι οργανισμοί, όπως οι Ένοπλες Δυνάμεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό πχ η Διοίκηση Υγείας Βετεράνων χρησιμοποιούν τηλεματική τεχνολογία τα τελευταία 15 χρόνια τουλάχιστον (Deen και συν., 2012. Godleski και συν., 2012. Wallace και συν., 2006. Weeks και συν., 2004).
Είναι πλέον αποδεδειγμένο ερευνητικά ότι η τηλεματική τεχνολογία παρέχει έναν αποτελεσματικό τρόπο παροχής θεραπείας για μια ποικιλία καταστάσεων ψυχικής υγείας συμπεριλαμβανομένων των: μετατραυματική διαταραχή (PTSD), κατάθλιψη, άγχος, αϋπνία, κατάχρηση αλκοόλ και διατροφικές διαταραχές με αποτελέσματα παρόμοια με τις πρόσωπο-με-πρόσωπο θεραπείες (Egede και συν., 2015. Frueh και συν., 2005. Germain και συν., 2009. Holmqvist και συν., 2014. Luxton και συν., 2016. Mitchell και συν., 2008. Theberge-Lapointe και συν., 2015. Wierwille και συν., 2016. Yuen και συν., 2013).
Η κριτική στην εφαρμογή τηλε-ψυχοθεραπείας έχει επικεντρωθεί στο ότι η φυσική απόσταση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου πιθανόν να συμβάλει σε απώλεια της αντιλαμβανόμενης συναισθηματικής ασφάλειας από μεριάς του θεραπευόμενου. Υπάρχει η γενικευμένη ανησυχία ότι η απουσία ενός σταθερού «περιέχοντος περιβάλλοντος», όπως σχηματικά είναι το γραφείο του θεραπευτή, μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που οι θεραπευόμενοι δύνανται να εξερευνήσουν και να αποκαλύψουν οδυνηρό προσωπικό υλικό κατά την διάρκεια της θεραπείας τους (Argentieri & Mehler, 2003. Leffert, 2003. Russell, 2018. Scharff, 2012). Περαιτέρω θεματικές που έχουν δεχθεί κριτική είναι: η ικανότητα μετάδοσης ζεστασιάς και ενσυναίσθησης μέσω της τεχνολογίας (Germain και συν., 2010. Rees & Stone,
2005), η περιορισμένη πρόσβαση στις λεκτικές, μη λεκτικές και ασυνείδητες επικοινωνίες των θεραπευόμενων (Brahnam, 2017).
Τέλος, οι πιθανές διακοπές στην εικόνα και στον ήχο συνδυαστικά με την περιορισμένη προβολή της γλώσσας του σώματος του θεραπευόμενου δυσκολεύουν την δυναμική και ενδοσκοπικής θεραπευτική εργασία και εμποδίζουν σταδιακά την αλλαγή (Bayles, 2012. Essig & Russell, 2017. Gutiérrez, 2016). Είναι σημαντικό ωστόσο να σημειωθεί ότι λίγες εμπειρικές μελέτες έχουν ολοκληρωθεί που να μελετούν τα ανωτέρω.
Οι Chen και συν. (2020) που είναι οι ίδιοι ψυχοθεραπευτές στην Διοίκηση Υγείας Βετεράνων (Veteran’s Health Administration-VHA), εφαρμόζουν ποικίλες ψυχολογικές παρεμβάσεις από διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις μετά την πανδημία COVID-19. Στο άρθρο που επισυνάπτουμε οι ίδιοι ισχυρίζονται ότι οι τηλεματικές τεχνολογίες για την ψυχική υγεία όχι μόνο δεν υστερούν αλλά αντιθέτως μπορούν ν’ ανοίξουν νέους δρόμους για σύνδεση και συναρπαστικές δυνατότητες στην θεραπεία που δεν διατίθενται αυτοπροσώπως. Παραπάνω παρουσιάστηκαν σημεία κριτικής της τηλε-ψυχοθεραπείας σε αυτό το άρθρο οι συγγραφείς επικεντρώνονται στο πώς η online θεραπεία έχει εμβαθύνει την κλινική εργασία, έχει διευρύνει τομείς εφαρμογής και έχει διευκολύνει την οικειότητα της θεραπευτικής σχέσης.
Ενώ κάποιες μελέτες προτάσσουν την προτίμηση των θεραπευόμενων στην δια ζώσης ψυχοθεραπεία (π.χ. Berle και συν., 2014), πρόσφατη βιβλιογραφική ανασκόπηση δείχνει ότι οι θεραπευόμενοι δεν δείχνουν συγκεκριμένη προτίμηση υπέρ της διαδικτυακής ή δια ζώσης
ψυχοθεραπείας και δεν φαίνεται αυτό να παρεμβαίνει στην ανάπτυξη θεραπευτικής συμμαχίας(Simpson & Reid, 2014).
Είναι πια επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι η τηλεψυχολογία ξεπερνά εμπόδια πρόσβασης σε αντίστοιχες υπηρεσίες και μάλιστα μπορεί να προσφέρει νέους τρόπους για την εγκαθίδρυση ισχυρής θεραπευτικής σχέσης όπως η πρόσωπο με πρόσωπο θεραπεία. (Simpson & Reid, 2014. Varker και συν., 2019. Kocsis & Yellowlees, 2018).
Συνοπτικά αναφέρουμε τα δυνατά στοιχεία της online ψυχοθεραπείας:
- Συναντάς τους θεραπευόμενους όπου αυτοί βρίσκονται. Η τηλε-ψυχοθεραπεία έχει την δυνατότητα να προσεγγίσει τους θεραπευόμενους και να μειώσει τα εμπόδια στην δέσμευση της θεραπείας. Ειδικά αιτήματα επίσης που φέρνουν ορισμένους θεραπευόμενους στο γραφείο ενός θεραπευτή, μπορεί να επηρεάσουν την ικανότητά τους να λάβουν την βοήθεια που χρειάζονται. Για παράδειγμα ένας θεραπευόμενος με αγοραφοβία, ή κάποιος με σοβαρή κατάθλιψη. Η διαδικτυακή ψυχοθεραπεία βοηθά όσους είναι απομονωμένοι και ίσως σταδιακά προχωρήσουν σε πρόσωπο-με-πρόσωπο θεραπεία.
- «Αποστάσεις ασφαλείας»: η ελευθερία που βιώνουν οι θεραπευόμενοι όταν μιλάνε σε έναν ψυχοθεραπευτή μπορεί να διευκολυνθεί από την σχετική απόσταση και των δυο μερών. Αισθήματα όπως η αμηχανία, η ντροπή και το άγχος που συνδέονται με την αποκάλυψη ευαίσθητου προσωπικού υλικού απαλύνονται στο διαδικτυακό ψυχοθεραπευτικό χώρο.
- Θεραπευόμενοι που διαβιούν σε μικρές κοινότητες διευκολύνονται από την τηλε-ψυχοθεραπεία λόγω ενδεχόμενου στίγματος που συνοδεύει την απόφασή τους να ξεκινήσουν ψυχοθεραπεία. Επίσης, περιορίζεται η πιθανότητα να εμπλακούν σε κοινωνικούς κύκλους και να δημιουργηθούν περίπλοκες δυαδικές σχέσεις πχ μπορεί να είναι άβολο για έναν θεραπευόμενο να γνωρίζει ότι θα συναπαντήσει τον θεραπευτή του αργότερα μες στην ημέρα σε μια τοπική υπηρεσία.
- Η τηλε-ψυχοθεραπεία δίνει την δυνατότητα να υπάρχει πρόσβαση σε ένα δίκτυο θεραπευτών χιλιόμετρα μακρυά παρέχοντας μια αίσθηση ανωνυμίας και ασφάλειας που δεν θα ήταν αλλιώς εφικτή.
- Κίνδυνοι εγγύτητας: για ορισμένους θεραπευόμενους η εγγύτυτα του φυσικού σώματος κάποιου άλλου μπορεί να προκαλεί άγχη που αναστέλλουν την ικανότητά του να έρθει σε επαφή με πτυχές της εσωτερικής του εμπειρίας. Συχνά άνθρωποι που έχουν υποστεί τραύμα
περιγράφουν φόβους ότι το να μοιραστούν τραυματικές εμπειρίες θα τραυματίσουν αντίστοιχα και τον ακροατή. Για αυτούς τους θεραπευόμενους, που αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως τοξικούς ή μολυσμένους, η οθόνη μπορεί να χρησιμεύσει ως ψυχικό φίλτρο
προστατεύοντας τον θεραπευτή από το βάρος της φαντασιακής τοξικότητας του θεραπευόμενου. - Ο χώρος που δημιουργείται από την απουσία: για κάποιους θεραπευόμενους η φυσική παρουσία του θεραπευτή μπορεί να είναι υπερδιεγερτική ή σιωπηρά απαιτητική. Η σωματική και ψυχολογική απόσταση που δημιουργείται από την συνάντηση με έναν θεραπευτή με μια οθόνη μπορεί να μετριάσει ορισμένα από αυτά τα συναισθήματα.
- Γεφυρώνουμε την φυσική απόσταση μέσω της τεχνολογίας: μετά την εμπειρία της πανδημίας και του κινήματος «stay safe».
Η φιλοσοφία μας:
Θεραπευτές και θεραπευόμενοι «είναι σε αυτό μαζί» με τρόπους που καθιστούν σαφές ότι «είμαστε όλοι περισσότερο ανθρώπινοι απ’ ότι άλλοτε».
Eν κατακλείδι,
Οι νέες τεχνολογίες προκαλούν συχνά ανάμεικτες αντιδράσεις μεταξύ των ανθρώπων. Κάποιοι στέκονται με ενθουσιασμό στα πλεονεκτήματα αυτού του εγχειρήματος όπως η ευκολία στην πρόσβαση και άλλοι στέκονται με σκεπτικισμό και ανησυχία για τις πιθανές απρόβλεπτες επιπτώσεις της τεχνολογίας γενικότερα, όπως τα ευρύτερα προβλήματα αποξένωσης και
αποσύνδεσης στην κοινωνία.
Η αντιξοότητα απαιτεί δημιουργικότητα και καινοτομία. Ο Freud πρότεινε ως βασικούς στόχους της ψυχοθεραπείας το να βοηθήσουμε τους θεραπευόμενούς μας «να εργάζονται και να αγαπούν». Η πρόσφατη πανδημία μας δίνει την δυνατότητα να παραμείνουμε ευέλικτοι,
ελπιδοφόροι και ανοιχτοί στην δυνατότητα για δημιουργική ανάπτυξη. Η τρέχουσα βιβλιογραφία και η προσωπική μας κλινική εμπειρία υποδηλώνουν ότι η τηλεψυχοθεραπεία μπορεί να είναι αποτελεσματική για ένα ευρύ φάσμα θεραπευομένων και μπορεί να προσφέρει ευδιάκριτα πλεονεκτήματα στην οικοδόμηση μιας ψυχοθεραπευτικής σχέσης εμπιστοσύνης.
Βιβλιογραφία
- Geller, S. (2020): Cultivating online therapeutic presence: strengthening therapeutic relationships in teletherapy sessions, Counselling Psychology Quarterly, DOI: 10.1080/09515070.2020.1787348
- Chen, C.K., Nehrig, N., Wash, L., Schneider, J.A., Ashkenazi, S., Cairo, E., Guyton A.F. & Palfrey, A. (2020): When distance brings us closer: leveraging tele-psychotherapy to build deeper connection, Counselling Psychology Quarterly, DOI: 10.1080/09515070.2020.1779031
- Kocsis, B.J., & Yellowlees, P. (2018). Telepsychotherapy and the therapeutic relationship: Principles, advantages, and case examples. Telemedicine and e-Health, 24(5), 329-334.